ตำรวจยึดมือถือได้หรือไม่ บังคับเอาพาสเวิร์ดได้หรือไม่

ในการจับกุมตัวผู้ต้องหาเพื่อดำเนินคดีในคดีอาญาทั่วไป ตำรวจจะต้องแสวงหาพยานหลักฐานที่อาจใช้เป็นพยานหลักฐานเกี่ยวกับการกระทำความผิดนั้นๆ ประกอบด้วยเสมอ อย่างไรก็ดี ในกรณีส่วนใหญ่ตำรวจจะไม่ขอยึดโทรศัพท์มือถือของผู้ต้องหา หรือผู้ถูกจับกุม ถ้าไม่มีเหตุจำเป็นจริงๆ แต่ในการจับกุมตัวผู้ต้องหาเพื่อดำเนินคดีทางการเมือง หลายครั้งตำรวจไม่ต้องการให้ผู้ถูกจับกุมบันทึกภาพหรือวิดีโอระหว่างการจับกุม หรืออาจต้องการข้อมูลอื่นๆ ประกอบเกี่ยวกับการเคลื่อนไหวทางการเมือง จึงใช้อำนาจ "ยึด" โทรศัพท์มือถือของผู้ถูกจับกุม ทั้งการใช้กำลังเข้ายึด และการบอกให้ส่งมอบโทรศัพท์มือถือให้

 

และหลายกรณีเมื่อตำรวจจับกุมตัวผู้ที่เคลื่อนไหวทางการเมืองเพื่อต้องการหาข้อมูลการเคลื่อนไหว ก็จะบังคับให้ผู้ถูกจับยอมใส่รหัสผ่านให้ตำรวจเข้าถึงข้อมูลและเข้าใช้โทรศัพท์มือถือเครื่องนั้นๆ เพื่อขยายวงหาข้อมูลเชื่อมโยงไปยังคนที่อาจมีส่วนร่วมในการทำกิจกรรมทางการเมืองคนอื่นๆ ต่อไป

 

อำนาจการแสวงหาพยานหลักฐานของตำรวจจากอุปกรณ์อิเล็กทรอนิกส์ ไม่ว่าจะเป็นโทรศัพท์มือถือ ไอแพด เครื่องคอมพิวเตอร์ หรืออุปกรณ์อื่นในลักษณะเดียวกัน มีกฎหมายให้อำนาจตำรวจสามารถทำได้ แต่ต้องทำอย่างระมัดระวังเพื่อคุ้มครองสิทธิของประชาชนด้วย โดยที่ตำรวจสามารถค้น ยึด และเข้าถึงข้อมูลได้ภายใต้เงื่อนไขข้อจำกัดต่างๆ ดังนี้

 

 

 

การยึดสิ่งของต่างๆ จากผู้ถูกจับกุม มีหลักเกณฑ์เขียนไว้ในประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา มาตรา 85 ดังนี้

 

 

ในกรณีที่มีการจับกุมตัวบุคคลโดยตำรวจที่มีอำนาจจับได้ตามกฎหมาย กล่าวคือ เป็นการจับโดยมีหมายจับจากศาล หรือจากการกระทำความผิดซึ่งหน้า หรือมีเหตุอื่นให้จับได้โดยไม่มีหมายจับ เมื่อจับกุมแล้วตำรวจมีอำนาจค้นตัวคนที่ถูกจับเพื่อหาและยึดสิ่งของต่างๆ ที่อยู่กับตัวได้ การให้อำนาจตำรวจค้นตัวนี้มีขึ้นเพื่อความปลอดภัยในกรณีที่ผู้ต้องหาอาจมีอาวุธ หรือมีอุปกรณ์ที่ช่วยให้หลบหนีติดตัวอยู่ด้วย แต่ถ้าหากยังไม่มีการจับกุม หรือตำรวจไม่มีอำนาจจับกุมตัวผู้ต้องหาตามอย่างถูกต้องตามกฎหมาย ตำรวจก็จะเข้าค้นตัวและยึดสิ่งของไปก่อนไม่ได้ 

 

การค้นตัวและยึดสิ่งของตามมาตรา 85 จะสามารถทำได้ต่อเมื่อสิ่งของที่จะยึดอาจใช้เป็นพยานหลักฐานในคดีได้เท่านั้น ตัวอย่างเช่น โทรศัพท์มือถืออาจเป็นพยานหลักฐานสำคัญในคดีเกี่ยวกับการโพสข้อความออนไลน์ แต่ไม่ใช่พยานหลักฐานในคดีเกี่ยวกับการกีดขวางการจราจร หรือคดีในข้อหาชุมนุมในพื้นที่ต้องห้าม ดังนั้น ตำรวจจะมีอำนาจยึดโทรศัพท์มือถือได้เฉพาะในกรณีที่จะใช้เป็นพยานหลักฐานตามข้อกล่าวหาได้เท่านั้น ไม่ใช่ทุกกรณีที่ตำรวจสามารถตรวจค้นเพื่อยึดโทรศัพท์มือถือได้ทั้งหมด

 

และตามมาตรา 85 วรรคสอง การค้นต้องทำโดยสุภาพ ไม่ใช่การใช้กำลังหรือบังคับเพื่อยึดเอาสิ่งของนั้นมา ถ้าหากคนที่ถูกจับยังมีข้อโต้แย้ง ยังไม่ยินยอมให้จับ และตำรวจใช้กำลังบังคับเพื่อจับกุมและยึดโทรศัพท์มือถือ ย่อมเป็นการใช้อำนาจที่ขัดต่อมาตรา 85 วรรคสอง  โดยตำรวจมีหน้าที่จะต้องอธิบายข้อกฎหมายและดำเนินกระบวนการจับกุมให้เสร็จเรียบร้อยก่อน ส่วนการค้นตัวและยึดสิ่งของต้องทำในภายหลังการจับกุมเสร็จเรียบร้อยแล้ว โดยไม่ใช้กำลังบังคับ

 

 

 

 

 

การยึดสิ่งของที่ไม่ได้อยู่กับตัวคนที่ถูกจับกุม เช่น อยู่ที่บ้าน อยู่ในรถ อยู่กับบุคคลอื่น ไม่สามารถทำได้ เว้นแต่มีหมายค้นของศาล โดยหมายค้นของศาลที่จะทำให้ตำรวจมีอำนาจยึดโทรศัพท์มือถือได้นั้น จะต้องระบุสถานที่ที่จะตรวจค้นให้ชัดเจน เช่น ที่อยู่ใดบ้านเลขที่เท่าไร รถคันใดหมายเลขทะเบียนอะไร และต้องระบุเหตุในการค้นให้ชัดเจนว่า ต้องการหาพยานหลักฐานที่เกี่ยวข้องในข้อหาใด และต้องการยึดสิ่งของประเภทใดบ้าง 

 

กรณีการยึดโทรศัพท์มือถือหรือเครื่องคอมพิวเตอร์ ยังมีกฎหมายที่เกี่ยวข้อง คือ พ.ร.บ.คอมพิวเตอร์ฯ มาตรา 18 และ 19 ดังนี้

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ตำรวจจะมีอำนาจสั่งให้ผู้ต้องหาส่งมอบตัวเครื่องโทรศัพท์มือถือหรือคอมพิวเตอร์ให้กับตำรวจ ได้ต่อเมื่อมีหมายจากศาลเท่านั้น ตามที่กำหนดไว้ในมาตรา 18(8) และมาตรา 19 วรรคแรก โดยในการยื่นคำร้องขอออกหมายต่อศาล ทางตำรวจต้องระบุเหตุอันควรเชื่อได้ว่าบุคคลใดกระทำหรือกำลังจะกระทำความผิด, เหตุที่ต้องใช้อำนาจ, ลักษณะของการกระทำความผิด, รายละเอียดเกี่ยวกับอุปกรณ์ที่ใช้ในการกระทำความผิด และเมื่อเข้ายึดแล้วก็ต้องทำสำเนาเอกสารระบุเหตุอันควรเชื่อว่ามีการกระทำความผิดมอบให้เจ้าของเครื่องไว้ด้วย

 

เมื่อตำรวจต้องการจะยึดตัวเครื่องโทรศัพท์มือถือหรือคอมพิวเตอร์ ในมาตรา 19 ก็กำหนดขั้นตอนให้ตำรวจต้องปฏิบัติอย่างระมัดระวัง ดังนี้

 

1. ต้องส่งสำเนาเอกสารระบุเหตุอันควรเชื่อให้ตำรวจต้องทำสำเนาข้อมูลให้ไว้กับเจ้าของเครื่อง

2. ต้องส่งสำเนาหนังสือแสดงการยึดมอบให้เจ้าของเครื่องเก็บไว้เป็นหลักฐาน

3. ตำรวจที่เป็นหัวหน้าชุดปฏิบัติการต้องส่งบันทึกรายละเอียดการดำเนินการ และเหตุผลให้ศาล ภายใน 48 ชั่วโมง

4. ตำรวจจะยึดไว้นานเกินกว่า 30 วันไม่ได้ ถ้านานกว่านั้นต้องยื่นคำร้องต่อศาลเพื่อขอขยายระยะเวลา แต่ศาลจะให้ขยายได้ไม่เกิน 60 วัน 

 

อย่างไรก็ตาม บางกรณีตำรวจอาจไม่ต้องการเอาตัวเครื่องโทรศัพท์มือถือหรือคอมพิวเตอร์ไปเก็บไว้เอง แต่ต้องการเพียงข้อมูลที่อยู่ในนั้น ตำรวจก็อาจเลือกวิธีการทำสำเนาข้อมูลทั้งหมดในตัวเครื่องไปก็ได้ ซึ่งเป็นกรณีตามมาตรา 18(4) ที่ต้องอาศัยหมายจากศาลตามมาตรา 19 วรรคแรกอีกเช่นกัน กรณีเช่นนี้เกิดขึ้นไม่บ่อยนักเพราะการเอาตัวเครื่องไปอาจสะดวกกับตำรวจที่ทำการจับกุมมากกว่า 

 

เมื่อตำรวจต้องการจะทำสำเนา มาตรา 19 ก็กำหนดขั้นตอนให้ตำรวจต้องปฏิบัติอย่างระมัดระวังเช่นเดียวกัน ดังนี้

 

1. การทำสำเนาต้องทำเฉพาะกรณีมีเหตุอันควรเชื่อว่ามีการกระทำความผิด และต้องไม่เป็นอุปสรรคต่อเจ้าของเครื่องเกินจำเป็น

2. ต้องส่งสำเนาเอกสารระบุเหตุอันควรเชื่อให้ตำรวจต้องทำสำเนาข้อมูลให้ไว้กับเจ้าของเครื่อง

3. ให้ตำรวจที่เป็นหัวหน้าชุดปฏิบัติการส่งบันทึกรายละเอียดการดำเนินการ และเหตุผลให้ศาล ภายใน 48 ชั่วโมง

 

 

 

แม้การยึดโทรศัพท์มือถือที่อยู่กับตัวผู้ถูกจับจะสามารถทำได้เลยโดยไม่ต้องมีหมายศาลเพื่อค้นหรือยึดเป็นการเฉพาะ แต่ตำรวจมีอำนาจเพียงยึดตัวเครื่องไปเท่านั้น ไม่มีอำนาจที่จะเปิดเครื่องและเข้าไปใช้งานได้ถ้าเจ้าของไม่อนุญาต โดยเฉพาะเมื่อมีการใส่รหัสลับ (Password) สำหรับการเข้าถึงเอาไว้

 

การจะเข้าไปใช้งานโทรศัพท์มือถือหรือเครื่องคอมพิวเตอร์ที่ยึดมาได้ ต้องเป็นไปตามพ.ร.บ.คอมพิวเตอร์ฯ มาตรา 18 (7) โดยตำรวจมีอำนาจที่จะถอดรหัสลับ หรือ "แกะพาสเวิร์ด" หรือสั่งให้เจ้าของใส่พาสเวิร์ดให้ หรือให้บอกพาสเวิร์ดแก่ตำรวจได้ต่อเมื่อมีหมายศาลตามมาตรา 19 เท่านั้น ถ้าไม่มีหมายศาล ผู้ถูกจับกุมก็มีสิทธิปฏิเสธไม่ยินยอมบอกพาสเวิร์ดก็ได้จนกว่าตำรวจจะนำหมายศาลมาแสดงให้ถูกต้อง 

 

หากตำรวจถอดรหัสลับไปเองโดยไม่มีหมายจากศาลมาแสดงก่อน จะมีความผิดตามพ.ร.บ.คอมพิวเตอร์ฯ มาตรา 5 ฐานเข้าถึงโดยมิชอบซึ่งระบบคอมพิวเตอร์ที่มีมาตรการป้องกันการเข้าถึงโดยเฉพาะและมาตรการนั้นมิได้มีไว้สำหรับตน ต้องระวางโทษจำคุกไม่เกินหกเดือน หรือปรับไม่เกิน 10,000 บาท หรือทั้งจำทั้งปรับ

 

แต่ถ้าหากผู้ถูกจับกุมคนใดยินยอมที่จะบอกพาสเวิร์ดไปเพื่อแสดงความบริสุทธ์ใจ และยินยอมให้ตำรวจเข้าถึงข้อมูลในตัวเครื่อง โดยตำรวจไม่ได้ใช้กำลังบังคับขู่เข็ญ ก็เป็นอำนาจของเจ้าของเครื่องนั้นที่จะให้ความยินยอมโดยสมัครใจได้ โดยตำรวจไม่มีความผิด