Thailand Post Election: เมื่อตุลาการเริ่มตอบโต้การวิพากษ์วิจารณ์ด้วยกฎหมาย

สถาบันตุลาการหรือศาลได้กลายเป็นส่วนหนึ่งของความขัดแย้งทางการเมือง เมื่อต้องทำหน้าที่ตีความกฎหมาย พิจารณาตัดสินคดี ปัญหาเกิดขึ้นเพราะหลังการรัฐประหาร ผู้มีอำนาจซึ่งไม่มีความชอบธรรมในทางการเมืองมักออกกฎหมายกดปราบผู้ต่อต้าน จึงเป็นการผลักให้ศาลต้องเผชิญหน้ากับประชาชนโดยตรง และเสียงวิพากษ์วิจารณ์ก็ย่อมดังขึ้นกว่าเดิม

 

วิธีการที่ศาลหรือหน่วยงานภาครัฐเลือกใช้ในการจัดการกับหรือตอบโต้คำวิพากษ์วิจารณ์ของประชาชนกลับเป็นมาตรการทางกฎหมาย ทำให้หลังการรัฐประหารคดีความเกี่ยวกับการ "ดูหมิ่นศาล" หรือ "ละเมิดอำนาจศาล" เพิ่มขึ้น ยิ่งหลังการเลือกตั้ง ศาลฎีกาและศาลรัฐธรรมนูญดูจะยิ่งเข้มงวดกับการวิพากษ์วิจารณ์บทบาทหรือคำพิพากษาในคดีที่เกี่ยวกับการเมืองมากขึ้นด้วย

 

มีข้อสังเกตด้วยว่า 'ยุทธวิธี' ที่ศาลใช้ คือ การเลือกเป้าหมายเป็นกลุ่มที่มีอิทธิพลทางความคิดต่อสังคมหรือมีชื่อเสียง รวมถึงใช้การกดดันให้กลุ่มดังกล่าวแสดงท่าทีอ่อนน้อมต่อศาล เช่น การขอโทษในทางสาธารณะเพื่อแลกกับการไม่ดำเนินคดีหรือลงโทษให้ถึงที่สุด

 

 

โดยทั่วไปแล้วศาลหรือสถาบันตุลาการจะมีมาตรการทางกฎหมายที่ใช้การคุ้มครองการวิพากษ์วิจารณ์ที่เรียกว่า ความผิดฐานดูหมิ่นศาลและการละเมิดอำนาจศาล ซึ่งมีทั้งในประมวลกฎหมายอาญา (ป.อาญา) และประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ่ง (ป วิ.แพ่ง) 

 

ความผิดฐานดูหมิ่นศาลอยู่ใน ป.อาญา มาตรา 198 บัญญัติว่า "ผู้ใดดูหมิ่นศาลหรือผู้พิพากษาในการพิจารณาหรือพิพากษาคดี หรือกระทำการขัดขวางการพิจารณาหรือพิพากษาของศาล ต้องระวางโทษจำคุกตั้งแต่หนึ่งปีถึงเจ็ดปี หรือปรับตั้งแต่สองพันบาทถึงหนึ่งหมื่นสี่พันบาท หรือทั้งจำทั้งปรับ"

 

ความผิดฐานละเมิดอำนาจศาลอยู่ในมาตรา 30 ถึง 33 แต่ทว่า บทบัญญัติเกี่ยวกับข้อกำหนดในการแสดงความคิดเห็นจะอยู่ใน ป.วิแพ่ง มาตรา 32 ที่กำหนดว่า ผู้เขียน บรรณาธิการ หรือ ผู้พิมพ์โฆษณาสิ่งพิมพ์ ที่เผยแพร่ข้อเท็จจริงหรือพฤติการณ์แห่งคดีที่ศาลมีคำสั่งพิจารณาคดีลับหรือมีคำสั่งห้ามโฆษณา (เผยแพร่ข้อมูล)โดยตรง ถือว่าทำความผิดฐานละเมิดอำนาจศาล 

 

นอกจากนี้ มาตรา 32 ยังกำหนดด้วยว่า ระหว่างการพิจารณาคดีไปจนถึงเวลาที่คดีถึงที่สุดหากหนังสือพิมพ์หรือสิ่งพิมพ์แสดงความเห็นหรือเผยแพร่ข้อมูลโดยมีเจตนาชี้นำหรือมีอิทธิพลเหนือการใช้ดุลพินิจของศาล เหนือคู่ความหรือพยานหลักฐานแห่งคดี หรือมีเจตนา โน้มน้าวชักจูงความคิดเห็นของสาธารณะชนด้วยวิธีการต่างๆ เช่น 

 

1. เผยแพร่ข้อมูลที่ผิดจากข้อเท็จจริง

2. รายงานหรือวิภาคกระบวนพิจารณาคดีโดยไม่เป็นกลางหรือไม่ถูกต้อง

3. วิภาคการดำเนินคดีหรือถ้อยคำพยานหลักฐานโดยไม่เป็นธรรม หรือรายงานในลักษณะที่จะก่อให้เกิดความเสื่อมเสียชื่อเสียงของคู่ความ แม้ข้อความดังกล่าวจะเป็นจริง

4.รายงานในลักษณะชักจูงให้มีการให้ถ้อยคำพยานที่เป็นเท็จต่อศาล

 

โดยผู้ที่ทำความผิดฐานละเมิดอำนาจศาล อาจถูกศาลสั่งให้ออกจากบริเวณศาลหรือสั่งลงโทษจำคุกไม่เกินหกเดือน ปรับไม่เกิน 500 บาท หรือทั้งจำทั้งปรับ โดยการให้ออกนอกพื้นที่ศาล ศาลอาจสั่งให้มีผลเฉพาะระหว่างเวลาที่ศาลนั่งพิจารณาคดีหรือศาลอาจใช้ดุลพินิจกำหนดกรอบเวลาได้ตามสมควร

 

สำหรับศาลรัฐธรรมนูญ แต่เดิมไม่มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการป้องกันการวิพากษ์วิจารณ์เป็นการเฉพาะ แต่หลังการประกาศใช้รัฐธรรมนูญ 2560  คณะกรรมการร่างรัฐธรรมนูญ (กรธ.) ที่คสช. เป็นคนแต่งตั้งร่วมกับสภานิติบัญญัติแห่งชาติ (สนช.) ซึ่งก็มาจากการแต่งตั้งของคสช. ได้ร่วมกันผลักดันพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยวิธีพิจารณาของศาลรัฐธรรมนูญ (พ.ร.ป.ศาลรัฐธรรมนูญฯ) และเพิ่มบทบัญญัติเกี่ยวกับการวิพากษ์วิจารณ์ให้เป็นความผิดฐานละเมิดอำนาจศาลเข้ามา 

 

ความผิดฐานละเมิดอำนาจศาล ปรากฎออยู่ใน พ.ร.ป.ศาลรัฐธรรมนูญฯ 38 วรรคสาม ที่กำหนดให้ การวิจารณ์คําสั่งหรือคําวินิจฉัยคดีที่กระทําโดยสุจริตและมิได้ใช้ถ้อยคําหรือมีความหมายหยาบคายเสียดสี หรืออาฆาตมาดร้าย ไม่มีความผิดฐานละเมิดอํานาจศาล หรือ อีกนัยหนึ่งก็คือ การวิจารณ์คําสั่งหรือคําวินิจฉัยคดีที่กระทําโดยไม่สุจริตและใช้ถ้อยคําหรือมีความหมายหยาบคายเสียดสี หรืออาฆาตมาดร้าย ถือเป็นความผิดฐานละเมิดอำนาจศาล

 

 

 

 

ก่อนการรัฐประหารคดีตัวอย่างที่สำคัญของการตอบโต้การแสดงออกในเชิงวิพากษ์วิจารณ์ต่อศาล คือ คดีสุดสงวนประท้วงหน้าศาลแพ่ง โดยคดีนี้สุดสงวน ถูกกล่าวหาว่าเมื่อปี 2557 ได้นำกลุ่มมวลชนกว่าร้อยคนที่ไม่เห็นด้วยกับคำพิพากษาของศาลแพ่ง ในคดีเพิกถอน พ.ร.ก.ฉุกเฉินฯ รวมตัวกันหน้าอาคารศาลแพ่งเพื่อวางพวงหรีดและชูป้ายข้อความ เช่น แด่ความอยุติธรรมของศาลแพ่ง

 

ในคดีดังกล่าว ศาลฎีกาพิพากษาว่าเป็นควาผิดฐานการละเมิดอำนาจศาล  ให้จำคุกเป็นเวลาหนึ่งเดือน โดยศาลเห็นว่า สุดสงวนเป็นถึงอาจารย์ด้านกฎหมายนำประชาชนมากดดันดุลยพินิจของศาลถือเป็นบ่อนทำลายสถาบันศาลด้วยการลิดรอนความเป็นอิสระของศาลให้เป็นไปตามอารมณ์ของคู่ความ นำไปสู่ความวุ่นวาย ไม่เคารพกติกาของกฎหมาย พฤติการณ์ของสุดสงวนสะท้อนถึงความเหิมเกริมไม่หวั่นเกรงต่อกฎหมาย

 

หลังการรัฐประหารในปี 2557 ศาลยุติธรรมเข้ามาทำหน้าที่พิจารณาคดีทางการเมืองมากขึ้น และหลายคดีเป็นที่จับตาของประชาชน ทำให้หลีกเลี่ยงได้อย่างที่จะต้องเผชิญหน้ากับการแสดงออกในเชิงวิพากษ์วิจารณ์บทบาทของศาล แต่ศาลก็ยังใช้มาตรการทางกฎหมายในการตอบโต้การแสดงออกในเชิงวิพากษ์วิจารณ์เหล่านั้น

 

คดีตัวอย่างอีกคดีหนึ่ง ได้แก่ คดีนักกิจกรรมละเมิดอำนาจศาลจังหวัดขอนแก่น ในคดีนี้มีเหตุมาจากนักกิจกรรมกลุ่มหนึ่งทำกิจกรรมเชิงสัญลักษณ์ที่หน้าศาลจังหวัดขอนแก่นและนำไม้มาทำเป็นสัญลักษณ์ตราชั่งเอียง โดยฝั่งหนึ่งมีรองเท้าบู๊ททหารแขวนไว้ อีกฝั่งหนึ่งเป็นถังเปล่า มีการชวนให้นำดอกไม้สีขาววางไว้อาลัยที่ใต้ฐานตราชั่ง เพื่อแสดงถึงความอยุติธรรมในการดำเนินคดีของ 'จตุภัทร์' หรือ 'ไผ่ ดาวดิน' ที่แชร์บทความข่าวของสำนักข่าวต่างประเทศแต่ไม่ได้รับสิทธิในการประกันตัว 

 

ในคดีดังกล่าว ศาลมีคำสั่งว่าการกระทำของผู้ถูกกล่าวหาทั้งเจ็ดเป็นความผิดฐานละเมิดอำนาจศาล และสั่งให้รอการกำหนดโทษของผู้ถูกกล่าวหาที่หนึ่งถึงที่หก ส่วนผู้ถูกกล่าวหาที่เจ็ดสั่งให้จำคุกหกเดือนแต่ให้รอลงอาญาโทษจำคุกไว้เป็นเวลาหนึ่งปี 

 

ด้านศาลรัฐธรรมนูญ หลัง พ.ร.ป.ศาลรัฐธรรมนูญฯ มีผลบังคับใช้ เว็บไซต์ราชกิจจานุเบกษาได้เผยแพร่ข้อกำหนดศาลรัฐธรรมนูญว่าด้วยวิธีพิจารณาคดีรัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2562 โดยมีจุดน่าสนใจอยู่ที่ข้อที่ 10 ที่นำบัญญัติเรื่องการ "ห้ามวิจารณ์ศาลโดยไม่สุจริต" มาบรรจุไว้ และข้อกำหนดฉบับนี้จะมีผลบังคับใช้ 30 วัน หลังประกาศในราชกิจจานุเบกษาหรือในวันที่ 17 ตุลาคม 2562

 

 

หลังการเลือกตั้ง ศาลยังคงเข้ามามีบทบาทในการบังคับใช้กฎหมายและตีความกฎหมายในคดีทางการเมืองหรือคดีที่เกี่ยวข้องกับนักการเมือง ซึ่งหลายคดีได้นำไปสู่การตั้งคำถามและนำไปสู่การวิพากษ์วิจารณ์จากสาธารณะ และศาลหรือหน่วยงานรัฐที่เกี่ยวข้องก็เลือกใช้มาตรการทางกฎหมายเพื่อตอบโต้การวิพากษ์วิจารณ์

 

จากข้อมูลของศูนย์ข้อมูลคดีเสรีภาพพบว่า นับตั้งแต่หลังเลือกตั้งหรือวันที่ 24 มีนาคม 2562 ถึง 10 มกราคม 2563 มีการใช้มาตรการทางกฎหมายเพื่อกดดันหรือตอบโต้การวิพากษ์วิจารณ์ศาล อย่างน้อย 4 คดี ดังนี้

 

ชื่อ	ตำแหน่ง/อาชีพ	ข้อหา	พฤติการณ์ที่ถูกกล่าวหา	สถานะคดี
ปิยบุตร แสงกนกกุล	เลขาธิการพรรคอนาคตใหม่	ความผิดฐานดูหมิ่นศาล ตาม ป.อาญา  และ นำเข้าข้อมูลอันเป็นเท็จตามพ.ร.บ.คอมพิวเตอร์ฯ	จัดแถลงข่าวและเผยแพร่แถลงการณ์บนอินเทอร์เน็ตหลังศาลรัฐธรรมนูญมีคำสั่งยุบพรรคไทยรักษาชาติ	อยู่ระหว่างการพิจารณาของพนักงานสอบสวน
รศ.ดร.โกวิท วงศ์สุรวัฒน์	อาจารย์ประจำคณะสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์	ความผิดฐานละเมิดอำนาจศาลรัฐธรรมนูญ	โพสต์ข้อความในทวิตเตอร์ในลักษณะวิจารณ์ศาลรัฐธรรมนูญอย่างไม่เหมาะสม	คดีสิ้นสุดหลังมีการชี้แจงและขอโทษศาล
ยุทธเลิศ สิปปภาค	ผู้กำกับภาพยนตร์	ความผิดฐานละเมิดอำนาจศาลรัฐธรรมนูญ	โพสต์ข้อความวิพากษ์วิจารณ์กรณีศาลรัฐธรรมนูญเรียก รศ.ดร.โกวิท วงศ์สุรวัฒน์ เข้าพบ	คดีสิ้นสุดหลังมีการชี้แจงและขอโทษศาล
สฤณี อาชวานันทกุล	นักเขียน นักแปล นักวิชาการอิสระ	ความผิดฐานละเมิดอำนาจศาลรัฐธรรมนูญ	เขียนบทความวิพากษ์วิจารณ์ศาลที่มีคำสั่งตัดสิทธิผู้สมัคร ส.ส. ปมถือหุ้นสื่อ	คดีสิ้นสุดหลังมีการชี้แจงและขอโทษศาล

จากข้อมูลข้างต้น มีข้อสังเกตว่า ผู้ที่ถูกดำเนินคดีมีลักษณะเหมือนกัน คือ เป็นกลุ่มบุคคลที่มีอิทธิพลทางความคิดต่อคนในสังคม ได้แก่บรรดานักวิชาการ นักการเมือง หรือกลุ่มคนที่มีชื่อเสียง ทั้งที่ผู้ซึ่งวิพากษ์วิจารณ์ศาลในที่สาธารณะมีจำนวนที่มาก แต่ศาลกลับเลือกดำเนินคดีไม่กี่คน นอกจากนี้ ผลจากการดำเนินคดีพบว่า ศาลมีแนวโน้มยุติคดีผ่านการให้กลุ่มบุคคลดังกล่าวขอโทษขออภัยต่อศาลเพื่อแลกกับการไม่ดำเนินคดีต่อหรือเอาผิดให้ถึงที่สุด